هەرەسهێنانى بيردۆزى پەڕەسەندن
زنجيرەى بەڵگە ساختەكانى لايەنگرانى پەرەسەندن
فێلى مرۆڤي پيلتداون
لە ساڵى ١٩١٢ز جارلز دوازنى شوێنەوار ناس لەگەڵ زاناێكى تر زەوى ناس و دەستەێك كەڵله سەرێكيان دۆزيەوە كە هەرچەندە بەشى سەرەوەى كەڵله سەرەكە خەسلتى مرۆڤى پێوە ديار بوو بەلآم چەناگەى (شاويلگە)ى هەمان پێك هاتەى شاويلگەى مەيموونى هە بوو ناوى ئەم كەڵله سەريان نا(Piltdown) بۆ ماوەى چل ساڵ لە مۆزەخانە زۆر بەناوبەنگەكاندا وەكو نموونەێكى ئاشكراى بيردۆزى پەڕەسەندن نمايش دەكرا كەڵله سەرەكە تا بڵێى خاوەن خەسڵەت و تايبەتمەندنى زۆر سەير بوو هەرچەندە بەشى سەروەى زۆر گەورەبوو بەلآم چاناگەيەكى(شاويلگە)يەكى هاوشێوەى هۆراهۆتناى هەبوو جۆرێكە لە مەيموون هەروەها دوو ددانەەشى پێوەبوو هاوشێوەى ددانەى خڕێى مرۆڤ بوو ،هەواڵى تايبەتمەنديەكانى ئەم كەڵله سەرە زۆر كاريگەرى كردە سەر دونيايى زانست زۆرى پێنەچوو پۆلێنێكى زيندەورزانيان بۆ (Piltdown)يان دورست كرد تەمەنى ئەم كەڵله سەريان بە ٥٠٠هەزار ساڵ خەمڵاند بەم شێوەيە بەڵگەێكيان ە.
لە ساڵى ١٩١٢ز جارلز دوازنى شوێنەوار ناس لەگەڵ زاناێكى تر زەوى ناس و دەستەێك كەڵله سەرێكيان دۆزيەوە كە هەرچەندە بەشى سەرەوەى كەڵله سەرەكە خەسلتى مرۆڤى پێوە ديار بوو بەلآم چەناگەى (شاويلگە)ى هەمان پێك هاتەى شاويلگەى مەيموونى هە بوو ناوى ئەم كەڵله سەريان نا(Piltdown) بۆ ماوەى چل ساڵ لە مۆزەخانە زۆر بەناوبەنگەكاندا وەكو نموونەێكى ئاشكراى بيردۆزى پەڕەسەندن نمايش دەكرا كەڵله سەرەكە تا بڵێى خاوەن خەسڵەت و تايبەتمەندنى زۆر سەير بوو هەرچەندە بەشى سەروەى زۆر گەورەبوو بەلآم چاناگەيەكى(شاويلگە)يەكى هاوشێوەى هۆراهۆتناى هەبوو جۆرێكە لە مەيموون هەروەها دوو ددانەەشى پێوەبوو هاوشێوەى ددانەى خڕێى مرۆڤ بوو ،هەواڵى تايبەتمەنديەكانى ئەم كەڵله سەرە زۆر كاريگەرى كردە سەر دونيايى زانست زۆرى پێنەچوو پۆلێنێكى زيندەورزانيان بۆ (Piltdown)يان دورست كرد تەمەنى ئەم كەڵله سەريان بە ٥٠٠هەزار ساڵ خەمڵاند بەم شێوەيە بەڵگەێكيان ە.
............................................................................................................................
(Ernst Haeckel)هێلكاريە ساختەكەى
يەكێكى تر لە بەناوبەنگە ترين بەڵگە ساختە لايەنگرانى بيردۆزى پەرەسەندن هێلكاريەساخته كه ى هاكل بوو ناوى ئەم لێكولينەوەش نا تێۆرى دووبارەبوونەوە جۆرەكان بەگوێرەى ئەم لێكولينەوەيە كۆرپەلەى زيندەوەران لە قۆناغى گەشەكردنيادا لە ماوەيەكى كورتدا و بەخێرايى بەم هەموو قۆناغى پەرەسەندنى زێندەوران تێدەپەرێت بۆ نموونە كۆرپەڵەى مرۆڤ لە سكى دايكى لەپێشا خەسڵەتەكانى ماسى دواتر هى خشۆكەكان لى خۆى نيشاندەدات و لە كۆتايشدا دەگورێت بۆ مرۆڤ،
درۆيى پەرەسندنى ئەسپ
درۆيى پەرەسندنى ئەسپ
يەكێكە لە وبەڵگە ساختانەى كە لايەنگرانى پەرەسەندن ماوەيەكى زۆر وەكو بەهێزترين بەڵگە دەياخستە ڕوو ئەويش پەرەسەندنى ئەسپ بوو بەپێ سيناريێوەكە ئەو گياندارەى كە پێش(٥٥)مليۆن ساڵ كە لە چاخى ميۆ سين ژياوە و شێوەكەى لە شێوە سەگ نزيك بووە باپيرە گەورەى ئەسپە دواتر پەڕەى سەندووە و شێوەى ووردە ووردە لە ئەسپى ئێستا نزيك بۆتەوە لە كۆتايشدا بووە بە ئەم ئەسپى ئێستا كەچى ئەم باپيرەى گەورە ئەسپ كە دەگوترێت مليونها لەمەو پێش لەناوچووە ئێستا ئەفريقا دا هەيە هيچ پەيوەنديەكى بە ئەسپ وە نيە وە زياتر لە ئاژەلى هيراكس دەچێت جگە لەمەش لە هەمان چينى زەوىە كە باپيرە گەورەى ئەسپى لێ دۆزراوەتەوە بەبەردبووى ئەسپێكى تەواو هاشێوەى ئەسپى ئێستا دۆزراوەتەوە ئەمە نيشانى ئەدا كە ئەسپ لەو كاتەوە باپيرە گەروەى ئەسپى تێدا ژياوە ئەم ئەسپى هاوشێوەى ئەسپى ئێستا هەبوو ئەمەش ئەوە دەگەێنێت كەوا ئەسپ بەوو قۆناغە پەرەسەندنانە تێنەپەريوە كە ئەوان باسى دەكەن ئەمرۆ ناراستى پەرەسەندنى
يەكێكە لە وبەڵگە ساختانەى كە لايەنگرانى پەرەسەندن ماوەيەكى زۆر وەكو بەهێزترين بەڵگە دەياخستە ڕوو ئەويش پەرەسەندنى ئەسپ بوو بەپێ سيناريێوەكە ئەو گياندارەى كە پێش(٥٥)مليۆن ساڵ كە لە چاخى ميۆ سين ژياوە و شێوەكەى لە شێوە سەگ نزيك بووە باپيرە گەورەى ئەسپە دواتر پەڕەى سەندووە و شێوەى ووردە ووردە لە ئەسپى ئێستا نزيك بۆتەوە لە كۆتايشدا بووە بە ئەم ئەسپى ئێستا كەچى ئەم باپيرەى گەورە ئەسپ كە دەگوترێت مليونها لەمەو پێش لەناوچووە ئێستا ئەفريقا دا هەيە هيچ پەيوەنديەكى بە ئەسپ وە نيە وە زياتر لە ئاژەلى هيراكس دەچێت جگە لەمەش لە هەمان چينى زەوىە كە باپيرە گەورەى ئەسپى لێ دۆزراوەتەوە بەبەردبووى ئەسپێكى تەواو هاشێوەى ئەسپى ئێستا دۆزراوەتەوە ئەمە نيشانى ئەدا كە ئەسپ لەو كاتەوە باپيرە گەروەى ئەسپى تێدا ژياوە ئەم ئەسپى هاوشێوەى ئەسپى ئێستا هەبوو ئەمەش ئەوە دەگەێنێت كەوا ئەسپ بەوو قۆناغە پەرەسەندنانە تێنەپەريوە كە ئەوان باسى دەكەن ئەمرۆ ناراستى پەرەسەندنى
(coelacanth) هەرەسهێنانى ماسى سۆڵيكانس
سەردەمێك داروينيزم بەبەردبووى ئەو ماسيانەى لە خێزانەى سۆڵيكانس بوون وەك بەڵگەێك بەهێزى ئەو چيرۆكەى كە ئەلێ ماسيەكان لە دەرياوە بەرەو ووشكانى رۆشتن پێشكەش دەكرد زيندەرزانە داروينيەكان بەسوود وەرگرتن لە بەردبووى ئەم زيندەوەرە بانگەشى ئەوەيان دەكرد كە لەلەشى ئەم زيندەرانە سييەكى سەرەتايە گەشى كردووە ئەمە لە زۆر سەچاوە داروينزميەكان باس دەكرا،تەنانەت وێنە زنجيرەيەكانى هاتنە دەروەى سۆليكانسيش لە ئاو دەكێشرا و بلآودەكرايەوە وە هەموو ئەوانەش پشتى بە بۆچوونى((لە ناوچوونى ئەم جۆرە ماسيە دەبەست))بەلآم لە ٢٢ى١٢ى١٩٣٨دا لە زەريايى هيندى دۆزينەوەێكى زۆر سەرسوورهێنەرئاشكرا كرا لە قولآى زەريا ئەندامێكى زيندووى ليتىمارياێك دۆزرايەوە كەسەر بەخێزانەى سۆليكانس لە كاتێكا وا دەزانرا ئەم نيوە گۆراوە نزيكى (٧٠)مليۆن ساڵ لەمەو بەر ڕەچەڵەكى لە ناووچووە،دۆزينەوەى نموونەێكى زيندووى سۆليكانس شۆكێكى گەورە بوو بۆ داروينيزم،
(Archaeopteryx)هەرەسهێنانى بەڵگەى
يەكێكى تر لە بەناوبانگەترين بەڵگەكانى تيۆرى پەرەسەندن بريتى بوو لەوەى كەوا باڵندەكان لە ديناسۆرەكانەوە پەرەيان سەندووە ئەمەش تەنها بە ئێسكە پيكەربەبەردبووى باڵندەى (Archaeopteryx)ئارتۆپرسيكە كە تەمەنى نزيكەى(١٥٠)مليۆن ساڵ دەبێت وە بانگەشى ئەوە دەكەن كەوا ئەمە زيندەورێكى نيوە دايناسۆر و نيوە باڵندەيە كە نيتوانيەوە بە باشى بەفرێت كەچى دواين دۆزينەوەكان نيشانيان داوە كە ئەمە تەنها جۆرە باڵندەێكەوە ئێستا رەچەڵەكەى لە ناوچووە وا نيشان درا ئەم باڵندەيە لەبەر ئەوە پەراسووانەى نيە كە پێويستە ماسولكى باڵندەكانى پێوەى پەيوەست بێت بۆيە نەى توانيەوە بەفرێت بەلآم حەوتم (Archaeopteryx) كە دۆزرايەوە ئەم ئێسكانەى لايەنگرانى پەرەسەندن بۆ ماوەيەكى زۆر دەيان ووتوو نيان هەيان بوو،وەهەروەها لايەنگرانى پەرەسەندن ددانەكان و پەنجەكانى سەرباڵى باڵندەكەيان وەكو بەڵگەێك نيشاندەدا بۆ ناوەندە فۆرم بوونى ئەم باڵندەيە بەلآم ئەمە بەڵگە نەبوو تەنها چەواشە كردنێك بوو چونكە ئێستاش باڵندەكانى وەك(تۆراكۆ و هۆتزن) لەسەر باڵەكانيانەوە چەند پەنجەێكيان هەيە بۆ گرتنى لقەكان جگە لەوەش بە درێژايى مێژوو چەندان جۆر باڵندە بينراوە كە ددانەيان هەبووە نارێكى وپێكى پەڕەى باڵەكانى (Archaeopteryx) يش بەڵگەيە لەسەر ئەوەى كە توانەى فرێينى هەبووە ئەم تايبەتمەنديانە لەهەموو باڵندەكانە هەيە پێكهاتەيكى وايان پێدەبەخشێت كە بتوانن بفرن هەموو ئەو دۆزراوانە ئەو نيشاندەدن كە ئەو بانگەشە داروينە دەلێت (Archaeopteryx)زيندەورێك بوو لە نێوان دايناسور و باڵندەكان هيچ پشتيوانيەكى زانستى نيە،