(piltdown)فێلى مرۆڤي پيلتداون
لە ساڵى ١٩١٢ز جارلز دوازنى شوێنەوار ناس لەگەڵ زاناێكى تر زەوى ناس و دەستەێك كەڵله سەرێكيان دۆزيەوە كە هەرچەندە بەشى سەرەوەى كەڵله سەرەكە خەسلتى مرۆڤى پێوە ديار بوو بەلآم چەناگەى (شاويلگە)ى هەمان پێك هاتەى شاويلگەى مەيموونى هە بوو ناوى ئەم كەڵله سەريان نا(Piltdown) بۆ ماوەى چل ساڵ لە مۆزەخانە زۆر بەناوبەنگەكاندا وەكو نموونەێكى ئاشكراى بيردۆزى پەڕەسەندن نمايش دەكرا كەڵله سەرەكە تا بڵێى خاوەن خەسڵەت و تايبەتمەندنى زۆر سەير بوو هەرچەندە بەشى سەروەى زۆر گەورەبوو بەلآم چاناگەيەكى(شاويلگە)يەكى هاوشێوەى هۆراهۆتناى هەبوو جۆرێكە لە مەيموون هەروەها دوو ددانەەشى پێوەبوو هاوشێوەى ددانەى خڕێى مرۆڤ بوو ،هەواڵى تايبەتمەنديەكانى ئەم كەڵله سەرە زۆر كاريگەرى كردە سەر دونيايى زانست زۆرى پێنەچوو پۆلێنێكى زيندەورزانيان بۆ كەڵله سەرى(Piltdown)يان دورست كرد تەمەنى ئەم كەڵله سەريان بە ٥٠٠هەزار ساڵ خەمڵاند بەم شێوەيە بەڵگەێكيان دەست كەوت بۆ پشت ڕاست كردنەوەى ئەوەى مرۆڤ و مەيموون لەيەك ڕەچەڵەكن بەم شێوەيە خۆشى بەسەر بلآوكراوەكانى لايەنگرانى پەرەسەندن دابارى كاريگەرى كەڵله سەرەكە بەڕاستى لە دونيايى زانستدا گەورەبوو ئەمەش بە جۆرێك تا ئەوكاتى كە دەركەوت كە ئەم كەڵله سەرە ساختيە لە ماوەى ئەم چل ساڵە ژمارەى ئەو تێزانەى بۆ دكتۆراى لەسەرى دەنوسرا گەيشتە ٥٠٠دانە ئەم كەڵله سەرە كە سەركەوتنە خەياڵيكەى بيردۆزى پەرەسەندنى دورست كردبوو لە يەكێكە لە مۆزاخانە بەناوبگى(british museum)نمايش دەكرا لە هەموو لايكى دونيا زانايان دەهاتن و لێ ووردەبوونەوە ئەمە جگە لە هەموو خەڵكانى
كە دەهاتن بۆ بينيان بەلآم ئەم خۆشحاڵي داروينيەكان زۆر نەخاياند ئاشكرا بوو كە ئەمە ساختەيە.
كە دەهاتن بۆ بينيان بەلآم ئەم خۆشحاڵي داروينيەكان زۆر نەخاياند ئاشكرا بوو كە ئەمە ساختەيە.
ئاشكرابوونى ساختەكاريەكان(Piltdown)
لەساڵى ١٩٤٩ز كنێت ئۆكلى لە بەشى زانستى بەبەرد بووەكان مۆزەخانەكە بۆ دياركردنى تەمەنى ئێسكە پەيكەرەكان رێگاێكى تازەى بەكارهێنا ئۆكلى دەستى كرد بەم ئەنجامدانى ئەم تاقيكردنەوە لەسەر پەيكەرەكانى مۆزەخانەكە كە ناوى لێندرا(تاقيكردنەوەى فلۆر) ئۆكلى رووبەرووى سەرسامێكى گەورە و شۆك بوو كاتێك ئەنجامى تاقيكردنەوەكەى بينى كە لەسەر كەڵله سەرى پيلتداونى (Piltdown) ئەنجامدا بوو ئێسكى چەناگەكە هيچ فلۆرى تێدا نەبوو بەشى سەرەوەى كەڵە سەرەكە تەنها تۆزێك فلۆرى تێدابوو ئەمەش لە بوارى زانست ئەوە دەگێنێت كە كە شەويلگەكە(چەناگە)هى چەند سالێكى لەمەو پێش بووە بەشى سەروەكەشى بۆ چەند سەد سالێك لە مەو پێش بوو هەتا ووردبوونەوەكان چڕتر دەبۆوە راستى سەيرتر دەردەكەوت ئەو كەڵله سەرەى چەندين ساڵ بەهێزترين بەڵگەى داروينيزم بوو ساختە بوو ئێسكى شەويلگەكە هى ئۆرنهۆتاێكى تازە مردووبوو بەشى سەرەوەى كەڵەسەرەكە هى مرۆڤێك بوو كە ٥٠٠ساڵ بەسەر مردنى تێپەريبوو ئەو دوو ددانەكەشى لە پۆلا دورست كرابوو دواتريش بۆ ئەوەى كەڵله سەرەكە زۆر كۆن دياربێت لە ماددەى كاليسيۆم تيكاربۆن سۆسيۆن نقوم كارابوو پاش ئەو شيكارانەى (جۆزيف واينەر) لەسەر كەڵله سەرەكە كردى گومان لە ساختەى ئەو كەڵله سەرە نەما،يەكێكى تر لە پرۆفيسۆرانەى ساختەى ئەو كەڵله سەريان ئاشكرا كرد پرۆفيسۆر (كۆرس كلارجى) زاناى تێوكارى زانكۆى ئۆكسفۆرد بوو بوو بەم شێوەيە :
واتە:لە راستى دا فێلەكە هێندە ئاشكرايە كە نازانم چۆن لە مەوپێش ئەوا بە ئاسان لەبەر چاومان بوو هەستمان پێ نەكردووە كەواتە پێشتر هيچ كەسێك بەو چاوەوە لێ ووردە نەبۆتەوە ئەمە ئەگەرى ئەوەيە هەيە ساختە بێت ئەم هەموو كات زەحمەتى زانايان بە فيرۆياندا لە پێناو كەڵلە كە وەستايانە دورست كرابوو،باس لەم ساختەكاريەدەكات